Als een van de grootste stroomverbruikers van Nederland ziet Nyrstar een rol voor zichzelf weggelegd in de energietransitie. Het productieproces van het bedrijf is volledig geëlektrificeerd (elektrolyse). Omdat dit proces heel flexibel is, kan de productie snel worden op- en afgeschaald. Dit gaat nu nog wel ten koste van de productiecapaciteit.  

Door de elektrolysecapaciteit met 25% uit te breiden, kan Nyrstar extra zink raffineren als er veel energie uit wind en zon voorhanden is. En zijn productie juist terugdraaien bij tekorten. Dit noemt Nyrstar zijn ‘virtuele batterij’. Door die uitbreiding blijft de jaarproductie gelijk. En kan het bedrijf energie die anders verloren gaat, gebruiken voor een waardevol product. Bijkomend voordeel is dat Nyrstar deze flexibele capaciteit kan aanbieden aan TenneT om het elektriciteitsnet in balans te houden. General manager Henk Leendertse legt uit hoe zink een rol kan blijven spelen in de energietransitie. 

Een van de grootste stroomverbruikers 

Je zult het niet dagelijks merken, maar we gebruiken met zijn allen best veel zink. De belangrijkste toepassing van het metaal is het tegengaan van staaloxidatie. Door een klein laagje zink gaat staal 12 keer langer mee. Vandaar dat er wereldwijd zinkfabrieken staan, zo ook in het Noord-Brabantse Budel.  

Daar breidden 2 Belgische broers in 1892 hun activiteiten in de zinkproductie uit naar Nederland. De grondstof die ze nodig hadden, haalden ze uit de toenmalige kolonie Belgisch-Congo. In Budel vonden de gebroeders Dor genoeg ruimte voor een fabriek, spoorlijn, haven en arbeiderswoningen. De fabriek reduceerde het zinkerts toen nog met behulp van cokes. Dat proces maakte in 1974 plaats voor een elektrolytisch proces. Daarmee was het bedrijf direct een van de grootste industriële stroomgebruikers van Nederland. Inmiddels koopt Nyrstar alleen nog maar groene stroom in en liggen de plannen klaar om de fabriek in te zetten als virtuele batterij. 

Hoge energiekosten 

Op het moment van schrijven is de fabriek weer aan het opstarten na een tijd stil te hebben gestaan. Stijgende energieprijzen en netwerkkosten in combinatie met het wegvallen van de indirecte compensatieregeling zorgde ervoor dat de site in Budel de internationale concurrentie niet meer kon bijbenen. General manager Henk Leendertse is blij dat de indirecte compensatieregeling terug is. Maar hoopt wel dat dit langer duurt dan het jaar dat nu is toegezegd. “Hoewel onze fabriek in de internationale benchmarks hoog scoort wat betreft milieu- en energieprestaties, hebben we de hoogste energiekosten”, zegt Leendertse. “De Europese Unie streeft wel naar een gelijk Europees speelveld, maar zowel de Fransen, Belgen als Duitsers krijgen tot soms wel 95% compensatie voor hun CO2-emissiekosten. Nederland wilde als eerste deze compensatie afschaffen. Maar daardoor zetten we onszelf buiten spel. Als we zink willen blijven produceren in Nederland, moeten we wel dezelfde energieprijzen hanteren als de landen om ons heen.” 

Indirecte kosten compensatie 

Dat de elektriciteitsgrootverbruikers CO2-heffing betalen, heeft te maken met het Europese emissiehandelssysteem (emissions trading system, ETS). Energiebedrijven die elektriciteit produceren met behulp van steenkool of aardgas moeten emissierechten aankopen voor hun CO2-uitstoot. De kosten hiervan rekenen ze door aan hun klanten. Bedrijven buiten Europa betalen niet voor hun uitstoot en kunnen dus goedkoper produceren. Om het wereldwijde speelveld gelijk te trekken, compenseren veel Europese landen bedrijfstakken die acteren op de wereldmarkt. 

Volgens Leendertse is de compensatie nodig zolang er een ongelijk speelveld is binnen de EU. “We begrijpen heel goed de achtergrond van de verzwaarde milieueisen. Het flexibel kunnen produceren in functie van de aanwezigheid van hernieuwbare energie is belangrijk. We hebben echter wel tijd en geld nodig om de nodige ingrepen door te voeren in onze productie.” 

Buffer in productie 

De ingreep waar Leendertse op doelt, is een uitbreiding van de elektrolysecapaciteit van de fabriek. “De transitie van het fossiel gebaseerde energiesysteem dat we in Nederland hebben naar een duurzame variant, vraagt om een andere manier van produceren. Zonne- en windenergie zijn nu eenmaal niet altijd beschikbaar.  

Het elektriciteitsnet loopt nu al vol doordat de vraag naar stroom toeneemt en dan is de transitie nog maar net begonnen. Nyrstar kan als grote energieverbruiker een rol spelen in het in balans houden van vraag en aanbod op het net. Wat ook later voordelen heeft als wind- en zonne-energie een groter deel van de stroomproductie voor zijn rekening neemt. Als we de elektrolysecapaciteit met 25% uitbreiden, kunnen we onze productie verhogen als er genoeg ruimte op het net -en aanbod van groen opgewekte stroom is. Bij onvoldoende beschikbaarheid schroeven we de productie terug. Bijvoorbeeld omdat er geen netcapaciteit meer over is, maar ook als er geen zon schijnt en de wind niet waait. Doordat we overcapaciteit installeren, kunnen we dan op een rendabele manier onze normale volumes produceren.” 

De impact van deze investering kan heel groot zijn. Leendertse: “De totale site heeft dan 185 megawatt aan opgesteld elektrisch vermogen, waarvan 165 megawatt alleen al voor de elektrolyse. We kunnen dat vermogen terugdraaien naar uiterlijk 30 megawatt. Wat dus een theoretisch potentieel oplevert van 135 megawatt aan ruimte op het net. Daarmee kunnen we het hoogspanningsnet helpen stabiliseren.” 

Ook kritieke metalen in zinkerts 

Leendertse benadrukt dat zink onmisbaar is in de energietransitie: “In een gemiddelde offshore windturbine zit al 4 ton zink verwerkt. Dat zorgt ervoor dat de masten niet wegroesten. Maar we kunnen ook een rol spelen in de ambities van het Europees Parlement om onafhankelijker te worden van politiek gevoelige landen wat betreft kritieke metalen. We produceren namelijk niet alleen maar zink. In het zinkerts zitten ook zeldzame aardmetalen zoals indium, germanium en gallium. Deze metalen worden vooral gebruikt in computerchips, maar ook in batterijen, zonnecellen en leds. Nu komt de wereldvoorraad nog uit China, maar de EU wil 40% van de metalen in Europese landen laten raffineren. Daarmee wordt een bijproduct uit onze productie straks een belangrijke troef in de high- en cleantech-keten.”

Meer weten?

Subsidieregeling Indirecte kostencompensatie ETS (IKC-ETS)