De Maatwerkaanpak die het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) inrichtte om de aangescherpte CO₂-doelstellingen te halen, kwam op een goed moment voor Nobian. Het bedrijf had namelijk net de plannen gereed voor CO₂-neutrale productie in 2040. Technologie- en duurzaamheidsdirecteur Marco Waas van Nobian zocht dan ook snel contact met EZK om kenbaar te maken dat Nobian geïnteresseerd was. “We hebben in de basis twee soorten processen die we CO₂-neutraal kunnen maken”, zegt Waas. “We hadden de route al uitgestippeld om dit voor elkaar te krijgen in 16 jaar tijd. Het zou ook in 6 jaar moeten kunnen, maar dan hebben we wel hulp nodig om zaken te versnellen en te financieren.”

Zoutwinning

In Nederland wint Nobian zout uit de ondergrond in Twente en Groningen. Een heel klein deel daarvan is te koop in de supermarkt of wordt bijvoorbeeld ingezet als strooizout. Maar het chemiebedrijf en zijn klanten zetten het overgrote deel van het zout via elektrolyse om in chloor, natronloog, chloormethanen en waterstof. Dit zijn essentiële chemicaliën voor de maakindustrie en bouwstenen voor essentiële materialen in ons dagelijks leven en voor de energietransitie. Zout is daarmee een onmisbare en strategische grondstof voor de economische autonomie van Nederland. Met name het zoutproductie- en zuiveringsproces levert een behoorlijke jaarlijkse CO₂-emissie op van 520 kiloton. Het elektrolyseproces is elektrisch en levert dus geen directe emissies op. De stroom die het bedrijf gebruikt, is bovendien op dit moment voor 35% ingekocht als hernieuwbare energie, wat in 2040 naar 100% moet gaan.

Waas: “Zoutwinning bestaat grofweg gezegd uit het oplossen van zout in de grond om vervolgens het verzadigde zoute water op te pompen, te reinigen, onder andere door het te laten kristalliseren en te drogen. Voor dat kristalliseren en drogen gebruiken we nu nog 4 verdampers die in een serie van 4 steeds lagere stoomtemperaturen en -drukken het zout drogen. Hoewel dit een zeer efficiënte methode is, is er nog steeds jaarlijks 350 miljoen m³ aardgas voor nodig. Dat staat gelijk aan 1% van het totale Nederlandse aardgasverbruik.”

Stoomsysteem

Waas vervolgt: “We willen 2 van de gasgestookte systemen vervangen voor mechanische damprecompressie, of Mechanical Vapour Recompression (MVR, red.). Dit is een soort warmtepomp die lage drukstoom kan opwaarderen naar de gewenste hogere druk. Doordat je restwarmte terugbrengt in het proces, is het bovendien een stuk energiezuiniger. De technologie is niet nieuw voor ons. We gebruiken op dit moment al twee van dit soort installaties, maar die zijn kleiner dan wat we via het Maatwerkproces willen realiseren.”

De vernieuwing heeft echter wel degelijk consequenties voor de inrichting van het stoomsysteem in beide productieomgevingen. Nobian krijgt bijvoorbeeld in Delfzijl duurzame stoom van de afvalverbrandingsinstallatie van EEW en de biomassacentrale van Eneco. Met aanvullend daarop nog stoom van de eigen gasgestookte Delesto 1 warmtekrachtinstallatie.

We maken ruimte vrij voor andere bedrijven om hun CO₂-voetafdruk te verkleinen.

“We hebben straks nog steeds stoom nodig om de MVR te voeden”, zegt Waas. “Maar de totale stoomconsumptie daalt wel behoorlijk. Voor EEW in Delfzijl zal dat geen probleem zijn, omdat de stoomvraag in het gebied hoger is dan het bedrijf kan leveren. We maken dus juist ruimte vrij voor andere bedrijven om hun CO₂-voetafdruk te verkleinen. En Eneco kan zijn warmte ook aan huishoudens leveren. Het is alleen nog de vraag wat we met onze warmtekrachtinstallatie doen. De stoom hebben we niet meer per se nodig, maar de installatie vervult ook een balanceringsrol in het elektriciteitsnet.”

E-flex

Een extra mogelijkheid om bij te dragen aan netbalancering kan gedeeltelijk ook van de nieuwe elektrische warmtepompen komen. Een bijkomend voordeel van de inzet van MVR is namelijk dat de installaties kunnen worden teruggedraaid. Deze manier van werken sluit ook aan bij de bestaande inzet van Nobian om flexibel te kunnen produceren in de chloorfabrieken in Rotterdam en Delfzijl.

Waas: “We kunnen deze installaties op zeer korte termijn tot zo’n 8 MW terugdraaien. Die vrijgekomen ruimte kunnen andere bedrijven gebruiken op momenten dat het net de vraag niet meer aankan. Nu valt de congestieproblematiek in Groningen en Twente nog mee, maar dat zou in de toekomstkunnen veranderen.”

Als we 24 elektrolysers vervangen voor zero-gap elektrolysers, besparen we in één keer 135 GWh aan stroom.

Waar congestie zeker aan de orde is, is in het Rotterdamse industriecluster. “Naast onze bestaande e-flexcapaciteit kunnen we via het beoogde maatwerkproject in Rotterdam ook hier behoorlijk wat extra ruimte vrijmaken op het net”, zegt Waas. “De chloor-alkali fabriek in Rotterdam gebruikt elektrolysers die in 1983 de beste in hun soort waren. Inmiddels is er echter een nieuw soort ontwikkeld, de zero gap-elektrolyser, die 15% efficiënter is. We vervingen al 8 van de 32 elektrolysers voor deze nieuwe soort. Als we de overige 24 installaties ook vervangen, besparen we in één keer 135 GWh aan stroom. Daarmee maken we ruimte vrij voor elektrificatie van andere bedrijven. Bovendien kunnen we nog eens 25MW aan extra flexibele capaciteit aanbieden.”

Hulp

De versnelling die Nobian wil maken in zijn tijdpad naar CO₂-neutraliteit is bewonderenswaardig, maar niet goedkoop. Waas: “De terugverdientijd voor de MVR is langer dan 7 jaar en de elektrolysers waren nog lang niet aan het einde van hun technische levensduur. Ik vergelijk het met het verbouwen van een oud huis. Als je genoeg isoleert en dubbel glas installeert, kom je een heel eind. Er zit echter een einde aan energiebesparing en dan zijn er rigoureuzere maatregelen nodig om CO₂-neutraal te worden. Maar je investeert pas in een warmtepomp als de gasketel aan vervanging toe is.

Wij wilden genoemde maatregelen doorvoeren met een tijdspad tot 2040. Die doelstelling ligt ruim binnen de Europese en Nederlandse beleidsdoelstelling. De Nederlandse overheid heeft daarnaast de ambitie om te kijken hoe daarop aanvullend nog extra CO₂-reductie mogelijk is. Aan die ambitie willen we bijdragen. Maar dat kunnen we niet alleen. Nobian zal fors meer moeten investeren, maar gelukkig krijgen we daarbij ook cruciale financiële steun van de overheid. Anders krijgen we de businesscase echt niet rond.

Omdat we het zout in een gesloten systeem drogen, besparen we bijna 2 miljoen m³ water.

Vergeet ook niet dat de afgeleide voordelen van onze ingrepen eveneens gunstig zijn voor de omgeving. De vervanging van gas door elektriciteit verlaagt de uitstoot van stikstofoxiden. En omdat we het zout in een gesloten systeem drogen, besparen we bijna 2 miljoen m³ water.

De besparing is dus groot, maar het tijdspad uitdagend. We zijn dan ook zeer blij met de samenwerking met het ministerie van EZK. Want behalve met de financiering, kunnen ze ook helpen met het stroomlijnen van de vergunningstrajecten. Hoewel we op vele fronten onze milieu-impact verlagen, moeten we vaak wel opnieuw de procedures in. Soms moeten bestaande vergunningen worden herzien of zijn nieuwe vergunningen nodig. Het zou zonde zijn als die processen vertraging zouden opleveren.

Zo kunnen we met het project in Rotterdam al beginnen met de aanpassingen tijdens onze volgende productiestop in 2025. Maar dat redden we alleen als alle vergunningen in orde zijn. Als we dat slot niet halen, vertraagt dit de implementatie van het project 2 jaar.”

Energieopslag

Een apart hoofdstuk in het verduurzamingspad van Nobian vormen de zoutcavernes die overblijven ná de zoutproductie. Deze kunnen geschikt gemaakt worden voor de opslag van energie. Inmiddels zijn er al cavernes in gebruik voor aardgas, stikstof en dieselolie.

Waas: “We onderzoeken momenteel samen met Gasunie EnergyStock de mogelijkheid om de cavernes bij Zuidwending te gebruiken voor waterstofopslag. Dit is ook een belangrijk onderdeel in de Routekaart Energieopslag, waarin ten doel is gesteld om vier cavernes gereed te hebben voor de opslag van waterstof in 2030. Die moeten we nog wel ontwikkelen. Hiervoor is efficiënte vergunningverlening een belangrijke factor.

Een andere optie is om energie op te slaan in de vorm van gecomprimeerde lucht. Corre Energy heeft belangstelling voor twee cavernes die bij overschotten aan duurzame energie lucht pompen in de cavernes. Ook deze cavernes bestaan nu nog niet. De op deze manier opgeslagen energie kan weer worden teruggewonnen als er stroomtekorten ontstaan. Met die twee opslagvormen zouden de cavernes het energiesysteem zowel op de korte als middellange termijn kunnen ondersteunen. Voor beide projecten geldt dat we ook de omgeving en lokale overheden moeten betrekken via een gebiedsproces en lokale participatie.”

Joint letter of Intent

Nobian ondertekende als een van de eersten de Expression of Principles met het ministerie van EZK en sinds kort ook de Joint Letter of Intent (JLOI). De adviescommissie maatwerkaanpak verduurzaming industrie (AMVI) beoordeelde de voorgestelde ingrepen als haalbaar. Met die nieuwe status is het bedrijf nog maar één stap verwijderd van de definitieve maatwerkafspraak. Waas: “We zijn erg blij dat zowel de Tweede Kamer als het ministerie ook in een demissionaire periode brede steun heeft gegeven aan de ingezette koers. Van beide kanten overheerst het gevoel dat we elkaar nodig hebben om de energietransitie vorm geven.”

Maatwerkafspraken Nobian

Besparing en impact

• 540 kton CO₂ = 7% van maatwerkdoel
• 440 ton NOx = gelijk aan +/- 90 gemiddelde melkveehouderijen
• 350 miljoen m³ gas = 1% van het Nederlandse gasverbruik
• 135 GWh in Rotterdam en + 25 MW E-flex capaciteit op het net
• 1.5 miljoen m³ water en 50 MW restwarmte in water

Projecten

• Elektrificatie van zoutproductie in Delfzijl met industriële warmtepomp 2027-2022
• Elektrificatie van zoutproductie in Hengelo met industriële warmtepomp 2029-2030
• Reduceren van elektriciteitsgebruik chloor-alkaliproductie in Rotterdam met ca. 15% 2027-2030
• Realisatie energieopslagcavernes voor waterstof in Zuidwending om de energietransitie te faciliteren 2025-2030
• Portfolio van energie-efficiëntie maatregelen (20 projecten). Gefaseerd tussen 2023 en 2030

Maatwerkondersteuning

• Financiële maatwerkondersteuning onrendabele top EUR 190 - 290 miljoen
• Versnelde, voorspelbare en efficiënte vergunningverlening. Betrokken overheden bewaken gezamenlijk de voortgang
• Toegang tot groene en betaalbare energie